مدیریت بهداشت وبیماریهای میگو

پیشگفتار: این مقاله توسط کارشناس هندی جناب آقای براندرا کومار ساهو که تجارب ارزنده ای در امر پرورش میگو در ایران وهندوستان دارند برای مجتمع پرورش میگوی خلیج نایبند واقع در استان هرمزگان ،بندر مقام نوشته شده است. نامبرده با چندین سال فعالیت در مزارع پرورش میگو ی کشور ایران ضمن تسلط به زبان فارسی ، آشنایی کاملی به اقلیم و شرایط پرورش میگو در ایران پیدا کرده اند که یکی از صاحب نظران در این حرفه می باشد این مقاله توسط کارشناسان شرکت مذکور ترجمه گردیده است که در بخش اول توجه شمارا به مدیریت بیماری های میگو وروش های کنترل آن و دستور العمل مدیریت بهداشت وبیماریهای میگو و بیوسکیوریتی و استراتژی پیشگیری از بیماری جلب می نمایم در مباحث بعدی به سایر موارد در ارتباط با پرورش میگو خواهم پرداخت

مدیریت بیماری های میگو

بیماری یکی از عوامل مهم تاثیر گذار در پرورش آبزیان است. بیماری های میگو یکی از بحثهای مهم می باشد که  در این راستا یک مدیریت خوب می تواند به سلامت میگو کمک زیادی داشته باشد. مدیریت بیماری های میگو یک از فاکتورهای مهم پرورش میگو می باشد. بنابراین باید در طول دوره پرورش با دقت زیاد مدیریت شود. مدیریت بیماری های میگو پهنای گسترده ای دارد. وشامل  خوب درک کردن ومدیریت نمودن شرایط محیطی، نوع میزبان بیماری و نوع پاتوژن می باشد. حذف و یا از بین بردن پاتوژن بیماری زا در آبزی پروری مشکل و با ریسک بالایی همرا است. هدف، بایستی پایین آوردن ریسک وکم کردن آسیب های جدی باشد.مسائل ساده ای هستند که مدیریت ودقت در آن می تواند بیماری های میگو را کمتر کند مانند:

-         انتقال بیماری از بچه میگو

-        شیوع این بیماری در استخر

-        انتقال بیماری از استخر بیمار به سایر استخرهای مزارع

بیماری میگو وروشهای کنترل آن

استفاده از مواد شیمیایی و دارو راه حل مناسب مدیریتی جهت کنترل بیماری در مزارع پرورش میگو نمی باشد. مهمترین راه حل های کنترل بیماری شناخت کامل بیولوژی میگوو شناخت روشهای کاهش میزان استرس وارد شده به میگو  جهت مدیریت بیماری میگو می باشد.که این فرایند بایستی از انتخاب مولد شروع،در کارگاه تکثیرادامه و در مزارع میگو نیز تداوم یابد.البته همیشه یک نوع راه حل برای بیماری وجود ندارد و بایستی به همه نکات بهداشتی توجه کافی داشت. مثال خوبی در این رابطه شیوع بیماری ویروسی لکه سفید در آبادان،بوشهرو چابهار است.آگاهی از روش های شیوع بیماری می تواند در تولید مناسب میگو کمک شایان توجهی نماید.

پرورش میگو فرایندی است که در آن ممکن است اتفاقات زیادی هم د ر  کارگاه تکثیر وهم در مزرعه بیافتد. یک انحراف کوچک در فرایند تولید وتکثیر وپرورش می تواند سبب بروز مشکل بزرگی شود.در ایران تدابیر لازم وموثر جهت کنترل عوامل بیماری زا  رعایت نمی شود(هم در کارگاه تکثیر وهم در مزارع).

دستور العمل مدیریت بهداشت وبیماریهای میگو

هدف از ارائه این دستورالعمل ها بهبود وضعیت مدیریت بهداشت وبیماریها با تأکید به درمان بیماری در صورت امکان.این دستورالعملها در واقع کاهش میزان استرس ها در میگو ،تراکم ذخیره سازی مناسب،عناصر معدنی مناسب،شرایط محیطی مناسب در استخرها است که می تواند باعث پیشگیری از  بروز یا عدم بروز بیماری در میگوها شود. درمان  در صورت امکان زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که بیماری کاملا شناخته شود. اغلب اقدامات پیشگیرانه میتواند از بروز و ا نتشار بیماری در استخرها جلوگیری نماید.این دستوالعملها جهت مدیریت بیماری میگو قابل اجرا و با شرایط مزرعه قابل انطباق است.

اجرای این دستوالعمل می تواند راهنمای خوبی جهت پرورش میگو باشدو شامل توجه به  سه اصل ذیل است:

1-      تعداد زیادی از بیماریها می تواند در اثر  مدیریت عوامل استرس زا پیشگیری شوند.

2-     درمان بیماری زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که عامل بیماری زایی تشخیص داده شود.

3-    انتشار بیماری را می توان با رعایت قوانین معقول ومنطقی در زمینه میگو های مولد وبچه میگوها و با ضد غفونی کردن استخرها به حداقل رساند.

روشهای مدیریت بیماریها

جهت نیل به اصول رعایت دستورالعمل های مبارزه با بیماریهای میگو جهت کاهش میزان بیماری وافزایش تولید میگو توجه به نکات ذیل ضروری به نظر می رسد.

1-      همکاری مزارع میگو با  ادارات دولتی برای تنظیم واجرای مقررات مناسب قرنطینه مخصوصا در مورد میگو های مولد،ناپلی و بچه میگو.

2-    بچه میگوهای سالم وعاری از بیماری برای ذخیره سازی انتخاب شوند. البته بازماندگی خوب در استخرهای پرورشی مستلزم وجود غذای طبیعی در استخرهای پرورشی با بلوم سازی مناسب ،کاهش استرس ها دربسته بندی و حمل ونقل و ذخیره سازی مناسب می باشد.

3-    موقع ذخیره سازی کیفیت آب وکف استخر مناسب باشد.از ذخیره سازی بیش از اندازه پرهیز شود واز غذای با کیفیت مناسب استفاده گردد.

4-    از مواد شیمیایی که باعث بروز استرس در میگو می شود حتی الامکان استفاده نشود.

5-    جهت کنترل بیماری به صورت مرتب میگو ها چک شده ونوع بیماری در صورت  وجود داشتن، به صورت واضح تشخیص داده شود.

6-    برای درمان بیماری های غیر مسری در استخرها بسته به شرایط استخر بهترین گزینه انتخاب گردد.

7-    برای بیماری های مسری خفیف با پتانسیل سرایت به مزرعه ، استخر بیمار قرنطینه وبهترین گزینه برای درمان استفاده شود.

8-    برای بیماری های مسری خطرناک که قدرت انتشار سریعی دارند،استخر در قرنطینه کامل نگهداری شده میگوها برداشت شده و استخر ضد عفونی گردد.

9-    میگوهای مرده جمع آوری وبا شرایط بهداشتی مناسب از بین رفته تا جلوی انتشار بیماری گرفته شود.

10-  موقعی که یک استخر دچار بیماری شد،از جابجایی میگو یا آب ، وتماس هر گونه نهاده مرتبط با این استخر با سایر استخرها جلوگیری شود.

11-  استفاده از هر نوع دارو ،آنتی بیوتیک ویا مواد شیمیایی بر اساس قوانین کشوری وبین المللی باشد.

12- شرکت های تولید کننده میگو بایستی از دولت بخواهند  نسبت به اعزام افراد متخصص آزمایشگاهی و بیماری شناسی به مزارع تلاش بیشتری نماید.

بیوسکیوریتی و استراتژی پیشگیری از بیماری

بیو سکیوریتی مفهوم جدیدی است که شامل روشهای علمی جهت جلوگیری از ورود عوامل پاتوژن به مزرعه یا انتقال از مزرعه ، وجلوگیری از انتشار بیماری می باشد . بعضی تدابیر اساسی برای بیوسکیوریتی شامل روش تشخیص پاتوژن،قرنطینه کردن جاهایی که عامل بیماری وجود دارد ،ضد عفونی کردن محل های مهم در مزرعه،شناسایی ومحدود کردن فاکتورهایی که باعث انتشار بیماری می شود ،می باشد.در یک سیستم دارای فرایند بیوسیکیوریتی به دلیل وجود پاتوژن بیماری زا، مقدار تعویض آب کاهش وروشهای کنترل بیماری به کار گرفته می شود.

روشهای بروز بیماری

بیماری زمانی در مزارع شایع می شود که زمینه آن فراهم شود.مخصوصا در مورد بیماری های مسری. اولین عامل ایجاد بیماری های مسری حضور پاتوژن در سیستم می باشد که برای ایجاد بیماری لازم است.همچنین عوامل استرس زا به وخامت اوضاع و انتشار بیماری کمک می کند.

بروز بیماری های خطرناک و تلفات زیاد در مزارع میگو بوسیله عامل ویروسی اتفاق می افتد. بکار گیری اصول بیوسکیوریتی معمولا برای بیماری های خطرناک توصیه شده ،که بسیار بدخیم،مسری،غیر قابل درمان،به صورت عمودی قا بل انتقال(از طریق مولد)،دارای میزبان گوناگون هستند . و بسیاری از مزارع میگو را تهدید می کند. ورود یک پاتوژن خطرناک به سیستم کافی است تا ضرر وزیان زیادی به سیستم وارد کرده و مزارع را به تعطیلی بکشاند.بنابراین پیشگیری از بروز بیماری های ناشی از پاتوژن های خطرناک  ایجاب می کند تا اصول بیوسکیوریتی در تمامی سطوح رعایت شود. رعایت اصول بیوسکیوریتی از ورود عامل پاتوژن یا میزبان آن به سیستم ممانعت به عمل می آورد. شناسایی نوع پاتوژن به جلوگیری از ورود آن به سیستم کمک می کند .

اصول بیوسکیوریتی جهت ممانعت از ورود پاتوژن به سیستم

پاتوژن ها می تواند از طرق عمودی(تخم و مولد)و از طریق حیوانات(پرنده،سگ،حشره، انسان وسایر جانداران)وعوامل دیگر(آب،وسیله نقلیه،کفش،توری و...) منتقل شود. که از طریق آب ،هوا وحمل ونقل ممکن است به سیستم وارد شوند.ازطریق آب بوسیله میزبان های پاتوژن وارد سیستم می شوند. از طریق هوا مثل مدفوع پرندگان و حشرات وباد قابل انتقال است و از طریق حمل ونقل بوسیله ورود وسیله نقلیه از یک سیستم دارای بیماری به سیستم فاقد بیماری صورت می گیرد.

چندین روش برای جلوگیری از ورود پاتوژن به سیستم وجود دارد که به شرح ذیل توضیح داده می شود.

1-      در ابتدای انتخاب محل از انتخاب محل هایی که احتمال آلودگی در مبدا آبگیری وجود دارد پرهیز شود.

2-    مقدار تعویض آب در زمان بروز بیماری کم شود.

3-    آب ضد عفونی شود(حوضچه ذخیره آب).

4-    از توری جهت فیلتراسیون استفاده شود.

5-    از مواد ضد عفونی کننده در مزارع استفاده شود.

6-    احداث حوضچه ذخیره آب

7-   

خطر انتقال بیماری توسط عوامل بیرونی بوسیله  ( الف) فنس کشی اطراف محل  (ب)محدودیت ورود افراد غیر مسئول به مزارع  (ج)وضع قوانین سخت گیرانه در مورد بازدید از مزرعه ،کارمندان مجموعه،وسایل نقیله وغیره  (د) محدودیت در جابجایی وسایل درون استخرها ومزارع مثل هواده ،سطل ،بیل و...  (ذ)محدودیت جابجایی موجود پرورشی بین استخرها ومزارع.کاهش می یابد

بوجود آوردن محدودیتهای بیوسکیوریتی در سطح مزارع می تواند  هزینه زیادی داشته باشدوممکن است در مزارع باز غیر ممکن باشد.  به هر جهت شناختن و سنجیدن عوامل موثر برای ایجاد شراسط بیوسکیوریتی می تواند خطرات ناشی از بیماری های مختلف را در مزارع پرورشی کمتر نماید.

پیشگیری از ورود لکه سفید(WSSV)

بیماری لکه سفید(WSSV) در واقع در اثر ورود عامل بیماری زا به میگو و زندگی کردن در بدن میگو ایجاد می شود. این ویروس اغلب در گونه های خرچنگ وحشی و سایر حامل های آن در خارج از استخر وجود دارد وممکن است قبل ویا بعد از آماده سازی وارد استخر شود.

روش رایج کنترل این ویروس در کشورهای صاحب پرورش میگو جلوگیری از ورود این ویروس به مزرعه یا استخر بوسیله:

1-      از بین بردن عوامل بیماریزا و ناقلین در هنگام آماده سازی

2-    ضد غفونی آب در حوضچه ذخیره آب برای از بین بردن ناقلین انجام می شود. استفاده از فیلترهایی با مش (1000 میکرون،500میکرون،و300 میکرون برای گیر انداختن ناقلین ویروس هنگام آبگیری .

3-    کاهش میزان تعویض آب.

4-    تغییر مبدا آبگیری  در زمان بروز بیماری مثل ایجاد چاه.

به هر جهت محدودیت رفت وآمد وسایل نقلیه از بیرون،فنس کشی که در بعضی کشورها استفاده شده( ولی در این مزرعه گران تمام می شود)  از دیگر روشهای جلوگیری از ورود عامل بیماری زا به مزرعه می باشد . زمانی که این ویروس وجود دارد جهت ذخیره سازی باید از بچه میگوهایی استفاده کرد که آزمایش PCR شده وجواب آزمایش منفی باشد. غذا نیز ممکن است حامل ویروس باشد(Corsin et al 2002 ) اگر چه اغلب غذا ها نمی توانند حامل ویروس باشند(Pongmaneerat et al 2001).

تمام پیشنهادات جهت پیشگیری از ورود ویروس لکه سفید یا یه حداقل رساندن آن ممکن است کارآمد نباشد. اما می تواند میزان ریسک تولید را پایین آورد. از تمام اقدامات پیشگیرانه ،اجتناب از ذخیره سازی با بچه میگوی حاوی ویروس  می تواند کمک زیادی به کنترل این بیماری نماید.

واقیت این است که می توان با مدیریت خوب کیفیت آب،کنترل پارامترهای آب،کنترل سلامت میگوها واستفاده از غذای مناسب از وقوع وشیوع این بیماری پیش گیری کرد.

اینکه چرا این ویروس یک دفعه میگو را مبتلا و باعث مرگ ومیر می شود وچرا این ویروس ازبین نمی رودجای سوال است.به هر حال زمانی که بیماری و مرگ ومیر در یک استخر اتفاق می افتد، این ویروس خیلی سریع پیشرفت می کند و انتقال ویروس بوسیله خورده شدن میگو های مرده به شدت افزایش می یابد. در حقیقت خورده شدن میگو های مرده توسط میگوهای سالم عامل اصلی  شیوع سریع این بیماری در استخر می باشد.در ابتدای بیماری ،میگوهای بیمار در حال مرگ به کناره استخر می آیند که بایستی تمامی میگوها را جمع آوری و تحت سرایط بهداشتی مناسب از بین برد.

بیماری لکه سفید قابل درمان نیست .واکنش سریع و بکار بردن روشهایی جهت جلوگیری از انتشار آن  از استخر بیمار به سایر استخرها و مزارع ومحیط زیست می تواند بهترین کار باشد. زمانی که بیماری اتفاق افتاد مزرعه بایستی کاملا قرنطینه شود،رفت وآمد کنترل شود، میگوهای مرده حاوی ویروس جمع آوری و ازبین برده و اگر شدت بیماری زیاد باشد وسایز میگو مناسب می توان نسبت به برداشت محصول اقدام وسپس استخرها ومزرعه را ضد عفونی کرد. در حمل ونقل این میگو ها بایستی نکات بیوسکیوریتی را رعایت نمود.

جدول استفاده از مواد افزودنی جهت کنترل ودرمان بیماری

ماده افزودنی	عملکرد	مقدار مصرف	نحوه استفاده
بنتونایت	جذب فسفر آب وجلوگیری از رشد جلبک سبز آبی.	100 کیلوگرم در هکتار.	در کناره دایکها ومحل رشد جلبکهای سبزآبی و در استخر می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
B.K.C	ازبین بردن قارچ ،باکتری و ... موجود در بدن میگو.	2-1 PPM	به صورت مایع در سطح آب استخر پاشیده می شود.
آیودین(بتادین)%20	کشتن باکتریها وسایر عوامل بیماری زا.	0.5-0.2 PPM	به صورت مایع در سطح آب استخر پاشیده می شود.
پراکسید هیدروژن(H2O2 )	افزایش اکسیژن آب واکسید کردن مواد آلی کف استخر.	2-1 PPM	به صورت مایع در سطح آب استخر پاشیده می شود.
پراکسید کلسیم(CAO2 )	به صورت پودر است ودر دراز مدت اکسیژن آب را افزایش می دهد	2-1 PPM	به صورت پودر در سطح آب استخر پاشیده می شود.
پرمنگنات پتاسیم	اکسید کننده قوی است و در مواقع اضطراری وکمبود اکسیژن استفاده می شود	0.5-2 PPM	در صبح زود یا شب هنگام استفاده می شود.
تفاله تخم پای	برای از بین بردن ماهیان در استخر میگو استفاده می شود	10-8 PPM	به مدت 24 الی 48 ساعت در آب خیسانده وسپس در اوایل صبح استفاده می شود.
کلراید(CaOCL2) حدود %65-30	در شرایط آلودگی شدید باکتریایی و قارچی پلانکتونی و ...استفاده می شود.	30-20 PPM	در حوضچه های ذخیره آب واستخرها قبل از ذخیره سازی در جاهایی که بیماری ویروسی وجود دارد. به صورت مایع در سطح آب استخر پاشیده می شود.

البته از موادی مثل آهک کشاورزی نیز در بعضی مواقع می توان استفاده کرد.